เดลินิวส์ (กรอบบ่าย) ฉบับวันที่ 27 มกราคม พ.ศ. 2564
พงษ์พรรณ บุญเลิศ
การเพิ่มพื้นที่สีเขียวให้ความสดชื่นกับที่อยู่อาศัย ทั้งได้พักผ่อนเพลิดเพลินไปกับธรรมชาติใกล้ ๆ สวนในขวดแก้ว สวนขนาดเล็กกะทัดรัด เป็นอีกรูปแบบการจัดสวนในภาชนะที่มีเสน่ห์ มีชีวิตชีวา เป็นคำตอบให้กับคนรักต้นไม้ที่มีพื้นที่ปลูกต้นไม้จำกัด
ดร.สุกัญญา ชัยพงษ์ ประธานหลักสูตรสาขาเทคโนโลยีภูมิทัศน์ คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี ให้ความรู้การจัดสวนขวด พาสัมผัสความสดชื่น ความน่าหลงใหลจากสวนไซซ์มินิ “สวนขวดแก้ว” ว่า สวนขวดแก้ว หรือ Terrarium เป็นการจำลองระบบนิเวศขนาดเล็กให้มาอยู่ในภาชนะที่เป็นกระจกใส เป็นการจัดสวนขนาดกะทัดรัดที่ใช้เนื้อที่น้อย แต่ได้สัมผัสใกล้ชิดธรรมชาติ เป็นที่นิยมและแพร่หลาย สวนขวดแก้วมีสองลักษณะคือ สวนขวดแก้วแบบปิดและสวนขวดแก้วแบบเปิด โดยสวนขวดแก้ว ระบบปิด ไม่จำเป็นต้องรดน้ำบ่อย ๆ จะปิดด้วยฝาปิดมิดชิด หรือบางครั้งจะเห็นการนำพลาสติกมาคลุม โดยการปิดฝาเพื่อต้องการให้มีน้ำสำหรับต้นไม้ ทั้งนี้สวนขวดแก้วลักษณะนี้เป็นระบบนิเวศเล็ก ๆ ที่ยังชีพได้ด้วยตัวเอง สามารถนำความชื้นกลับมาใช้ใหม่ได้จึงไม่ต้องการน้ำมาก
ส่วนสวนขวดแก้ว ระบบเปิด จะไม่ปิดฝา ต้องการการรดน้ำที่มากกว่าระบบปิดเพราะความชื้นไหลเวียนออกไป แต่แม้จะมีข้อเด่นในเรื่องการให้น้ำ สามารถให้น้ำได้อย่างทั่วถึง แต่ทั้งนี้ก็ต้องระวังเรื่องปริมาณน้ำและไม่ละเลยการให้น้ำต้นไม้ สำหรับต้นไม้ที่จะนำมาจัดแต่งสวน ดร.สุกัญญาให้ความรู้ว่า โดยมากมักมีคำถามว่าต้นไม้ใหญ่ ๆ นำมาปลูกในสวนขวดได้หรือไม่ ในเบื้องต้นคงต้องมีความเข้าใจระบบนิเวศของสวนขวดแก้วก่อน ซึ่งจริง ๆ แล้วเป็นการปลูกเพื่อนำมาเลี้ยงในอาคาร ต้นไม้ที่ชอบร่มรำไรโดยส่วนใหญ่จะเป็น ไม้ใบ จะอยู่ได้เกือบทั้งหมด เพียงแต่บางต้นอาจมีลักษณะใบใหญ่เกินไป ไม่สามารถนำมาจัดใส่ลงไปในขวดได้ การนำไม้ชนิดใดมาจัดจึงต้องรู้จักลักษณะต้นไม้ เลือกขนาดต้นไม้ที่มีความเหมาะสม
“สวนในขวดแก้วส่วนใหญ่เป็นพืชพรรณไม้ในลักษณะไม้ร่มรำไรมากกว่า อย่างเช่น กลุ่มเฟิร์น ซึ่งจะมีความหลากหลาย โดยที่นิยมจะมี เฟิร์นก้านดำ เฟิร์นเทพพนม เฟิร์นกนกนารี เฟิร์นกนกนารีเลื้อย ฯลฯ หรือพืชตระกูลพรม เช่น พรมออสเตรเลีย พรมญี่ปุ่น ฯลฯ ส่วนไม้แดดเป็นทางเลือกสำหรับไม้สวนแห้ง นำมาปลูกเป็นสวนขวดแบบเปิด”
สวนขวดนอกจากจะได้เห็นใบเขียวของต้นไม้ สีสันสวยของใบสีอื่น ๆ นำมาจัดแต่ง เพิ่มความโดดเด่นให้กับสวนได้ ทั้งนี้อาจารย์นักจัดสวนขวดแก้ว ดร.สุกัญญาให้มุมมองแนะนำว่า ถ้าต้องการให้สวนมีความสว่าง อาจใช้เฟิร์นเงิน ซึ่งใบมีความหยักเป็นแฉกเรียวแหลม กลางใบด่างสีขาวเป็นลายคล้ายก้างปลา ฯลฯ หรือใช้ไม้ตระกูลพรม ซึ่งใบมีความสวยงามมีเส้นใบสวย อย่างพรมออสเตรเลีย ใบสีเขียวเข้มเป็นมัน เส้นใบสีขาวสานกันซึ่งเลือกนำมาใช้เป็นจุดเด่นให้กับสวนขวดได้ ส่วนไม้ดอกกับสวนขวดอาจเป็นเรื่องยาก เพราะไม้ดอกส่วนใหญ่เป็นไม้แดด ที่เป็นไม้ในร่มมีน้อย ทั้งไม่นิยมนำมาปลูกในขวด
ส่วนการดูแลสวนจิ๋ว ดูแลต้นไม้ไซซ์มินิให้งอกงามสมบูรณ์นั้น ดร.สุกัญญากล่าวว่า ต้นไม้จะเจริญเติบโตขึ้น บางชนิดโตจนพ้นฝา อย่าง พรมออสเตรเลีย พรมญี่ปุ่นจะมีความยืดสูงขึ้น แต่สำหรับตระกูลเฟิร์นจะเติบโตช้า ถ้าจะนำมาจัดอาจเลือกเป็นพืชตระกูลเฟิร์นก็ได้ ส่วนตระกูลพรมเมื่อนำมาปลูก ถ้าโตขึ้นสามารถตัดแต่ง โดยจะมีอุปกรณ์ มีกรรไกรตัดแต่งกิ่งสวนขวด
“วิธีการตัดแต่งก็คล้ายกับการตัดต้นไม้ทั่วไปในสวน เพียงแต่ตัดให้มีความเหมาะสมกับขนาดของขวด คงรักษารูปทรงให้สวยงาม และนอกจากต้นไม้ที่กล่าวมา อีกชนิดหนึ่งที่ต้องกล่าวถึงคือ มอส ซึ่งเป็นจุดเด่นของสวนขวด โดยส่วนที่เป็นสเปซ ส่วนที่ทำให้สวนมีความโล่ง ไม่แน่น จะมีมอสเป็นส่วนประกอบ เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้สวนขวดแก้วสวยงามโดดเด่น”
การจัดสวนไม่ได้หมายความว่าจะปลูกพืชทุกอย่างลงไป จะต้องมีพื้นที่ว่างที่เป็นสีเขียวบ้าง ซึ่งทำให้เวลาที่มองสวนได้พักสายตา มีจุดเด่น จากที่กล่าวมอสจะเป็นส่วนประกอบนั้น โดยเฉพาะในระบบปิด มอสเป็นพืชที่เลี้ยงง่ายในบรรดาพืชทุกชนิดที่อยู่ในขวด มอสจะอยู่รอดปลอดภัยสูงสุด ซึ่งมอสมีหลายชนิดสามารถเลือกนำมาใช้ได้ ทั้งมอสขอน มอสหางกระรอก มอสแดง ฯลฯ
“อย่าง มอสขอนมีลักษณะพิเศษ สามารถนำไปปลูกกับขอนไม้ นำไปแปะวางไว้ หรืออาจนำเส้นเอ็นเบอร์เล็ก ๆ มารัดไว้กับขอนไม้ที่จะนำมาจัดแต่งสวน แต่การรัดต้องไม่แน่นมากจนเกินไปและต้องพึงระวัง โดยขอนไม้ที่เลือกนำมาใช้ ต้องเลือกไม้ที่แห้งสนิท เพราะหากไม้มีความชื้นอยู่อาจทำให้เกิดเชื้อราและอาจลุกลามไปทั่วสวนขวดที่จัดได้ เป็นต้น”
ในส่วนวัสดุปลูกจะมีชั้นดินและสัดส่วนการปลูก โดยจะเริ่มจากชั้นแรก หินภูเขาไฟ ซึ่งจะเหมาะสำหรับการระบายน้ำ ในชั้นต่อมาใช้ กรวดเม็ดเล็ก ๆ จากนั้นเป็นชั้นสแฟ็กนั่มมอส ซึ่งต้องนำไปแช่น้ำก่อนนำมาใช้ และก่อนใส่ลงในขวดต้องบีบน้ำออกให้แห้งนำมาวางต่อจากชั้นกรวดอัดแน่นสักเล็กน้อยแล้วจึง ใส่ถ่าน เป็นชั้นต่อมา ตามด้วยการ ใส่ดิน ซึ่งจะใช้ดินไม้น้ำ เป็นดินเม็ดเล็ก ๆ ที่ไม่เละเวลาที่ใส่น้ำลงไป โดยถ้าเป็นดินทั่วไปจะเป็นฝุ่นขึ้นมา จากนั้นออกแบบจัดแต่งสวนตามความต้องการ
ดร.สุกัญญา ให้มุมมองการจัดสวนในภาพรวมอีกว่า หากต้องการให้เห็นความสวยงามรอบด้านก็ต้องจัดไม้เด่น หรือจุดเด่นไว้ตรงกลาง และโดยรอบจัดไม้ล้อม จัดสเปซไว้โดยรอบ แต่หากต้องการให้เห็นด้านใดด้านหนึ่ง เห็นด้านเดียวอาจจัดวางให้อีกด้านหนึ่งสูงขึ้นเพื่อโชว์ต้นไม้ จัดให้เหมาะสมกับขนาดพื้นที่ ส่วนการจัดแบบที่เป็นท็อปวิว สามารถจัดได้ แต่จะขึ้นอยู่กับลักษณะของขวด ภาชนะที่นำมาจัด อย่างเช่น ขวดปากกว้างทรงเตี้ย ไม่สูงมากจะจัดในลักษณะนี้ได้ อีกทั้งต้องเลือกฝาที่มีความใส ฝาแก้ว ซึ่งทำให้มองเห็นสวนสวยงามได้จากด้านบน เป็นต้น
นอกจากภาชนะที่เป็นขวดแก้ว ปัจจุบันยังเห็นภาชนะรูปแบบอื่น ๆ เห็นการตกแต่ง ดีไซน์สวน ทั้งมีพร็อพต่าง ๆ สร้างเสน่ห์ความสวยงามให้สวน แต่ทั้งนี้ควรเลือกภาชนะที่มีความเหมาะสม โดยถ้าเป็นวัสดุไม้ อาจต้องรองด้วยพลาสติกก่อน เพราะไม้กับดินอยู่ด้วยกันนาน ๆ อาจทำให้เกิดการผุกร่อนได้ ฯลฯ และต้องรักษาความชื้นให้มีความเหมาะสมร่วมด้วย
จากที่กล่าวนอกจากความเขียวร่มรื่นจากต้นไม้ ยังมีส่วนประกอบอื่น ๆ ที่นำมาสร้างสรรค์ให้เกิดความสวยงาม สะดุดตา อย่างที่เห็นมีการจัดสวนที่หลากหลาย เป็นงานศิลปะที่มีเสน่ห์ โดย ดร.สุกัญญาแนะนำการจัดสวนขวดเพิ่มอีกว่า อย่างการใช้กรวด หรือนำหินต่าง ๆ มาจัดสวน ควรเลือกใช้ให้คุมโทน ถ้าใช้โทนสีน้ำตาลพยายามให้เป็นสีน้ำตาลทั้งหมดหรือจะมีสีดำบ้างเล็กน้อยก็จะเป็นไฮไลต์ เลือกให้มีลักษณะที่คล้าย ๆ กันเพื่อให้ภาพรวมเป็นเอกภาพ
นอกจากวัสดุธรรมชาติที่นำมาใช้ยังมีพร็อพต่าง ๆ มีบ้าน ตุ๊กตาต่าง ๆ ที่มีสเกลสมจริง นำมาใช้แต่งสวน ทำให้สวนดูน่าสนใจ ทั้งจำลองบรรยากาศธรรมชาติ สถานที่ท่องเที่ยวจัดในรูปแบบเสมือนจริง สร้างเรื่องราวไว้ในสวนขนาดเล็ก ๆ ซึ่งเป็นอีกเสน่ห์น่าประทับใจที่บอกเล่าจากสวนขวด
ดร.สุกัญญา ให้มุมมองทิ้งท้ายอีกว่า การจัดสวนลักษณะนี้แม้จะเป็นสวนจิ๋ว ขนาดกะทัดรัดแต่สร้างความสุข สร้างสมาธิให้กับผู้จัด ทั้งผู้ที่ได้ชื่นชมได้ผ่อนคลาย ได้เห็นการเจริญเติบโตของต้นไม้ ทั้งส่งต่อการเรียนรู้ธรรมชาติให้กับเด็ก ๆ ได้ เป็นกิจกรรมงานอดิเรกและยังเหมาะกับช่วงเวลานี้ที่อาจทดลองสร้างสรรค์ ฝึกจัดสวนเป็นอาชีพเสริม สร้างรายได้.
ขณะเดียวกันสวนจิ๋ว สวนขวดแก้วยังนำมาตกแต่งเติมบรรยากาศสดชื่น เพิ่มพื้นที่สีเขียวให้กับที่อยู่อาศัยมีชีวิตชีวา.
“เลือกขนาดต้นไม้ที่มีความเหมาะสม”
