เดลินิวส์ ฉบับวันที่ 29 พ.ย. 2564
พงษ์พรรณ บุญเลิศ
หัตถกรรมที่มีมนต์เสน่ห์ถ่ายทอดคุณค่าความงามศิลปะ บอกเล่าวิถีชีวิต วัฒนธรรมและอัตลักษณ์ท้องถิ่นโดดเด่น งานจักสานหนึ่งในงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์ ปัจจุบันสร้างสรรค์สร้างความหลากหลายต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ ๆ ดีไซน์สวย
เครื่องจักสานสร้างสรรค์ได้จากวัสดุหลายชนิด โดยเฉพาะวัสดุจักสานจากธรรมชาติซึ่งมีคุณสมบัติที่ให้ความงามความต่างน่าหลงใหลเฉพาะตัว แต่โดยมากเมื่อกล่าวถึงงานจักสานจะนึกถึง ไม้ไผ่ นอกจากนำมาประดิษฐ์สร้างสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ มากมายหลายรูปแบบ ไผ่ยังมากด้วยคุณประโยชน์หลายมิติชวนรู้
ผศ.ดร.วารุณี อริยวิริยะนันท์ ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี ให้ความรู้พาสัมผัสประโยชน์รอบด้านจากไผ่ การสร้างคุณค่าและมูลค่าเพิ่มผ่านทรัพยากรไผ่ว่า ความน่าสนใจ โดยประโยชน์จากไผ่มีมาก นอกเหนือจากงานจักสาน บางประเทศไผ่ยังเป็นพืชเศรษฐกิจ ทั้งนี้ไผ่ปลูกขึ้นได้แทบทุกพื้นที่โตเร็ว สามารถตัดนำลำไผ่มาใช้ ให้ผลผลิตนำหน่อไม้มาปรุงอาหาร แปรรูป และอีกส่วนหนึ่งต้นไผ่มีหลายสายพันธุ์มากแต่ละพันธุ์จะมีการนำมาใช้ประโยชน์ที่ต่างกัน
นอกจากนี้ไผ่ยังเป็นพืชที่สามารถดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์และปลดปล่อยออกซิเจนออกมา โดยเมื่อเราอยู่ในร่มเงาไผ่จะรับรู้ถึงโอโซน ได้รับอากาศที่ค่อนข้างบริสุทธิ์ ให้ประโยชน์รอบด้านทั้งใน ด้านอาหาร จากที่กล่าวนำหน่อไม้มาปรุงแปรรูปประกอบอาหาร เครื่องนุ่งห่ม นำไผ่มาแปรรูปเป็นเส้นใยทอเป็นผืนผ้า ที่อยู่อาศัย สร้างเป็นบ้านเป็นโครงสร้าง รวมถึงนำมาทำเป็นอุปกรณ์ของใช้ เฟอร์นิเจอร์ของตกแต่ง ฯลฯ เป็นพืชที่มีศักยภาพ ทั้งสามารถสร้างอาชีพ สร้างอัตลักษณ์ให้กับพื้นที่เด่นชัดผู้อำนวยการสถาบันวิจัยและพัฒนา ผศ.ดร.วารุณี ขยายความเพิ่มอีกว่า ไผ่ยังมีข้อมูลสร้างมูลค่าการส่งออก โดยหากจัดเรียงลำดับการใช้ประโยชน์จากไผ่ ได้แก่กลุ่มอาหาร แปรรูป กลุ่มเฟอร์นิเจอร์กลุ่มจักสาน ที่ผ่านมามหาวิทยาลัยมีโครงการศึกษาวิจัยสร้างคุณค่าและมูลค่าเพิ่มผ่านทรัพยากรไผ่ ศึกษาครอบคลุมรอบด้านที่เกี่ยวเนื่องกับไผ่ โดยส่งต่อองค์ความรู้เผยแพร่สู่ชุมชน
โดยโครงการเริ่มขึ้นที่จังหวัดปราจีนบุรีซึ่งปลูกไผ่มาก ไผ่เป็นพืชที่มีศักยภาพใช้ประโยชน์ได้ค่อนข้างหลากหลายจึงคิดค้นนำนวัตกรรมต่อ ยอดส่งเสริมงานหัตถกรรม พัฒนาอัตลักษณ์สร้างลายให้เยาวชนร่วมสร้างสรรค์ สร้างกลุ่มคนรุ่นใหม่สืบสานงานจักสาน พัฒนาทักษะฝีมือ
สร้างแนวคิดมุมมองให้กับเกษตรกร เห็นประโยชน์ที่หลากหลายจากไผ่ โดยส่งเสริมแนะนำการปลูกไผ่ ในด้านงานหัตถกรรมจักสานสร้างสรรค์ได้หลากหลาย ดีไซน์สร้างลวดลายใหม่ ๆ ได้มาก นอกจากนี้ทีมวิจัยยังให้ความสำคัญกับวัสดุเหลือใช้นำส่วนที่เหลือใช้จากงานจักสานนำกลับมาใช้ประโยชน์
ไผ่ในงานจักสานในพื้นที่นี้ใช้ ไผ่นวล ไผ่สีสุกและไผ่ปล้องยาวเป็นหลัก ซึ่งไผ่สีสุกให้สีสันสวยและอายุการปลูกไม่นาน จากที่กล่าวไผ่ที่ปลูกในบ้านเรามีหลายพันธุ์มาก และแต่ละพันธุ์ใช้ประโยชน์ต่างกัน แต่ทั้งนี้ไผ่สามารถใช้ประโยชน์ได้นับแต่ใบ งานจักสานใช้ส่วนลำ อีกทั้งนำมาใช้ในงานเฟอร์นิเจอร์ โครงสร้างซึ่งให้ความแข็งแรง โดยแต่ละพื้นที่นำประโยชน์ของไผ่มาใช้ จะเลือกใช้อย่างเหมาะสมใช้ไผ่ที่มีอยู่ในพื้นที่เป็นหลัก
ผศ.ดร.วารุณี อธิบายเพิ่มอีกว่า การใช้ประโยชน์จากต้นไผ่ ผูกพันกับวิถีไทยมายาวนาน ใช้ในชีวิตประจำวัน นำมาเป็นเชื้อเพลิง เป็นภาชนะ เครื่องมืออุปกรณ์ ฯลฯ ล้วนแล้วแต่นำไผ่มาใช้ประโยชน์เป็นหนึ่งใน พืชที่มีความน่ามหัศจรรย์ มีความน่าสนใจหลายมิติ
ไผ่มีคุณสมบัติโดดเด่น มีความเหนียว สามารถโค้งงอได้ดี นำมากลึงให้กลม หรือทำให้เป็นเส้นแบน ใช้ในงานจักสานได้หลายลักษณะ จากที่กล่าวใช้ประโยชน์จากต้นไผ่ได้แทบทุกส่วน นอกจากงานสาน งานเฟอร์นิเจอร์ เป็นโครงสร้างขนาดใหญ่ ส่วนที่ไม่ใช้ เหลือทิ้งนำมาแปรรูปใช้ประโยชน์อย่างคุ้มค่า นำไปคอมโพสิตกับพลาสติกบดรวมสร้างผลิตภัณฑ์เป็นถังขยะ ทำภาชนะ และมีงานวิจัยนำผงไผ่ที่เกิดจากการจักตอก เศษผงไผ่ที่เหลือจะไม่ทิ้งนำมาต่อยอดทำทรายแมว
“การสานเสื่อรำแพนจะใช้เส้นตอก โดยต้องเหลาไผ่ให้เงาบาง เศษไผ่ที่เหลือจากการเหลา ที่ผ่านมานักวิจัยศึกษาพัฒนาต่อยอดทำเป็นทรายแมว ทั้งนี้ส่วนที่เหลือทิ้งถ้าไม่นำไปทำปุ๋ยจะนำไปเผาซึ่งทำให้เกิดมลพิษต่อสภาพแวดล้อมในชุมชน จากที่นักวิจัยศึกษาไว้ได้นำส่วนที่เหลือใช้เหล่านี้กลับมาศึกษา ก็พบว่าเศษเส้นใยไผ่มีรูพรุนอยู่มากพอควรและสามารถซับน้ำได้ดี และขณะนั้นมีนักศึกษาสนใจทดลองทำทรายแมวจึงทดลองร่วมกัน ก็พบว่าให้คุณสมบัติที่ดีดูดซับน้ำได้ดี แต่อย่างไรก็ตามยังมีข้อจำกัดในด้านอุปกรณ์การอัดขึ้นรูปที่จะต้องมีความเฉพาะตัวซึ่งก็ได้ศึกษาต่อเนื่องเพื่อให้มีความสมบูรณ์ขึ้น”
งานหัตถกรรมงานฝีมือยังคงเป็นที่ต้องการของตลาด โดยเฉพาะในต่างประเทศ จากที่กล่าวไผ่ที่ปลูกในประเทศ ไทยมีอยู่มาก ในการนำมาใช้ในงานมีความหลากหลาย เฉพาะจักสานใช้ ไผ่สีสุก ซึ่งให้สีสวย ไผ่ปล้องยาว ค่อนข้างหายากเนื่องจากไม่ค่อยปลูก แต่จะได้ความยาวของเส้นไผ่ในแต่ละปล้อง ส่วน ไผ่นวล จะมีความนิ่มของเนื้อไผ่ สีสวยมีมูลค่า แต่อย่างไรแล้วทั้งสามสายพันธุ์เป็นที่นิยมนำมาใช้ในงานหัตถกรรมจักสาน
นอกจากนี้มี ไผ่ดำ ก็นำมาใช้ มีความแข็งของเนื้อไม้และมีสีสันเข้ม ยังมี ไผ่ลวก ไผ่เลี้ยง ซึ่งนำมาทำด้ามไม้กวาด และจากเดิมไผ่ใช้เป็นส่วนหนึ่งในงานก่อสร้าง แต่ปัจจุบันพัฒนาเป็นอาคารขนาดใหญ่ซึ่งคุณสมบัติของไผ่ที่โดดเด่น นอกจากความเหนียว ความคงทนยังมีรอบการเก็บเกี่ยวสั้นให้ผลผลิตเร็ว ทั้งยังเป็นพืชที่สามารถนำมาปลูกผสมผสานร่วมกับพืชอื่นได้ โดยระหว่างทางสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตทำรายได้ อีกประโยชน์จากไผ่ที่มากด้วยคุณค่า
บอกเล่างานหัตถกรรมจักสาน สิ่งแวดล้อม เกี่ยวเนื่องกับวิถีชีวิตวัฒนธรรม.
“สร้างความหลากหลาย ต่อยอดผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ”
